QWEB

سه مشخصه نور یعنی كیفیت نور (طیف نور)، طول دوره نوری (فتوپریودیسم)، كمیت نور (شدت نور) در رشد و نمو و تولید محصول در گیاهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و این سه عامل باید به صورت همزمان تنظیم شوند تا نور بهترین اثر را روی گیاه داشته باشد.

كیفیت نور (طیف نور): كیفیت نور عامل مهمی است كه در تولید اقتصادی حائز اهمیت است. كیفیت نور از این جهت مهم است كه مثلاً قرار گرفتن گیاه در معرض طیف آبی باعث كاهش رشد، سفتی اندام‌ها و تیرگی رنگ آنها می‌شود و بالعكس قرار گرفتن گیاه در معرض نور قرمز باعث نرمی و لطافت اندام‌ها، افزایش میانگره‌‌ها و افزایش رشد گیاه می‌شود. با این وجود برای رشد كامل گیاه، طول موج‌‌های مرئی نور لازم است و حداقل توصیه بر استفاده همزمان از نورهای سفید و زرد در محیط گلخانه است.

با توجه به اینكه تركیبات مختلف نور مرئی یعنی طیف 700-400 نانومتر (nm) منبع اصلی انرژی برای گیاهان به شمار می‌آیند، در شرایطی كه همه فاكتورها از جمله میزان دی‌اکسید‌کربن، دما و رطوبت در حد مطلوب باشد برای انجام عمل فتوسنتز به شدت نوری به میزان متوسط نیاز است. طول موج‌های بالاتر از 700 نانومتر و پایین‌تر از 400 نانومتر خارج از حس بینایی انسان می‌باشند و در رشد و فتوسنتز تأثیری نداشته یا حتی تأثیر منفی دارند. در جدول 1-2 تأثیر طیف‌های مختلف نور روی اندام‌های گیاه آورده شده است.

جدول 1-2. تأثیر طیف‌های مختلف نور روی اندام‌های گیاه

 طول دوره نوری (فتوپریودیسم): یکی از عوامل مهم در رشد، كمیت نور (طول دوره تابش نور) می‌باشد. در رابطه با عامل نور، آشنایی با طول دوره نوری یا فتوپریودیسم مخصوصاً زمانی كه هدف تولید گل‌های شاخه بریده می‌باشد حائز اهمیت است. طول دوره روشنایی و تاریکی روی جوانه‌زنی بذر، ریشه‌زایی، رشد و نمو گیاه، زمان گلدهی و بار‌دهی تأثیر زیادی دارد. گیاهان از این نظر به سه دسته روز كوتاه، روز بلند و روز خنثی (بی‌تفاوت) تقسیم‌بندی می‌شوند:

1- گیاهان روز بلند: این گیاهان برای ورود به رشد زایشی و به گل رفتن، بین 10 تا 14 ساعت به نور نیاز دارند. جوانه‌‌های گل زمانی تشكیل می‌شوند كه شب‌ها كوتاه شده باشند. بعضاً تیمار نوری و شكست تاریكی در شب و در فصول سرد پاییز و زمستان و تأمین نور برای چند ساعت به صورت مصنوعی، اهداف مورد نظر را برآورده خواهد كرد. گیاهان فصلی تابستانه نظیر اطلسی، مینا، ناز و میمون نمونه‌هایی از گیاهان روز بلند می‌باشند. گل مینا در شرایط شب‌های بلند فقط رشد روزت داشته و ساقه‌‌های آن طویل می‌شود. در اثر افزایش طول دوره تاریكی رشد گیاهانی مثل رز و اركیده متوقف، اندازه گل‌ها كوچك، ساقه‌‌ها ظریف و طول گیاه به طور غیر طبیعی كوتاه می‌شود كه بر روی بازارپسندی این گیاه تأثیر منفی می‌گذارد.

2- گیاهان روز كوتاه: این گیاهان در نقطه مقابل گیاهان روز بلند قرار می‌گیرند و برای ورود به رشد زایشی و گلدهی به طول روز كمتر از 12 ساعت نیاز دارند ( در واقع نیاز بیشتری به تاریكی دارند). در كشور ما با توجه به اینكه روزهای آفتابی خیلی زیاد است باید نیاز نوری گیاه شناخته شود تا گیاه در طی روزهای بلند از رشد رویشی و زایشی خوبی برخوردار باشد. لذا با پایین آوردن ساعات روشنایی و ایجاد سایه‌ها یا شب­های طولانی به وسیله کشیدن حصیر یا پرده‌های تیره رنگ و پاشیدن گل یا رنگ‌های قابل شستشو روی پوشش گلخانه، گیاهان روز كوتاه را وارد مرحله گلدهی می‌کنند. نمونه گیاهان روز كوتاه داوودی است كه برای گلدهی حداقل به 12 ساعت تاریكی نیاز دارد كه این امر از اوایل مهر به بعد صورت می‌گیرد و قبل از آن گیاه فقط رشد رویشی خواهد داشت. 

3- گیاهان بی‌تفاوت یا روز خنثی: این گیاهان حساسیتی نسبت به طول روز ندارند و در تمام طول سال گلدهی می‌کنند و برای نگهداری در منزل بسیار مناسب و مطلوب هستند. مثل گل حنا یا بگونیا. خیار و گوجه‌فرنگی، فلفل و طالبی نیز از نظر نیاز نوری، بی‌تفاوت هستند و طول دوره نوری و تاریكی در گلدهی آنها تأثیری نخواهد داشت.

كمیت نور (شدت نور): اهمیت شدت نور مناسب در تولید محصول غیر قابل انكار است. میزان فتوسنتز تابع شدت نور است. اگر شدت نور كم و ضعیف باشد, فتوسنتز و بالطبع آن رشد محصول كاهش یافته و در صورتی كه شدت نور از حد اپتیمم (مطلوب) فراتر باشد با كاهش فتوسنتز، افت قابل ملاحظه‌ای در عملكرد محصول رخ می‌دهد و بعضاً به دلیل افزایش درجه حرارت، بخصوص در مرحله گلدهی محصول، سقط و ریزش گل‌ها دیده می‌شود. در واقع با افزایش شدت نور، فتوسنتز و تولید صورت نخواهد گرفت و این به دلیل خاصیت اشباع نوری گیاه است. به عبارت دیگر می‌توان گفت كه ماكزیمم شدت نور هر گیاه،‌ یك مقدار منحصر به فرد می‌باشد كه میزان بالاتر از آن نرخ فتوسنتز را افزایش نمی‌دهد، این مقدار را نقطه اشباع نور می‌نامند و تا زمانی كه شدت نور از مقادیر پایین تا نقطه اشباع نور افزایش یابد، فتوسنتز نیز افزایش خواهد یافت.توصیه می‌شود که همواره (خصوصاً در روزهای ابری یا شدیداً آفتابی) شدت نور ورودی به گلخانه توسط وسایل اندازه‌گیری نور (نورسنج) اندازه‌گیری شود تا در صورت نیاز برای کاهش یا افزایش نور اقدام شود.