گلخانه
اهمیت کشت گلخانه‌ای
رشد جمعیت و افزایش مصرف سرانه كه با سطح درآمد و زندگی افراد جامعه همبستگی زیادی دارد، دو مسئله مهم در تأمین نیازهای غذایی برای افراد جوامع در حال پیشرفت از جمله ایران است و در این میان نقش بهره‌گیری مؤثر و بهینه از منابع محدود آب و خاك و استفاده از نیروی انسانی موجود در كشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تلاش موفقیت‌آمیز در جهت رشد درآمد ناخالص ملی و رسیدن به خودكفایی در تولید نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد كشور، همانند هر فعالیت دیگری نیاز به آگاهی عمیق از فرآیندهای عملی و اقتصادی و بكارگیری آخرین دانش و فن‌آوری روز دنیا دارد. در این راستا تكنولوژی تولید محصولات گلخانه‌ای منجر به افزایش چشمگیر راندمان بهره‌وری از منابع محدود آبی و خاكی گشته و اهمیت آن با توجه به اقلیم خشك و كم باران اكثر نقاط كشور ما غیر قابل انكار است.
مهمترین دستاوردهای كشت‌های گلخانه‌ای عبارتند از :
1. امكان تولید مستمر محصولات در تمام طول سال بدون تأثیر محدودیت‌های موجود بخصوص در مناطق سرد با طول فصل كشت كوتاه. گلخانه‌دار قادر به تنظیم زمان کشت و برداشت زود موقع محصول (حداقل یک ماه) و ارائه آن به بازار می‌باشد.
2. استفاده از تکنیک‌های جدید و بهره‌گیری صحیح و افزایش بهره‌وری از امكانات محدود آب (به دلیل استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار بخصوص آبیاری قطره‌ای) و خاك (به دلیل بهره‌گیری بهینه از فضا به جای سطح، بخصوص در قطعات و اراضی كوچك غیر اقتصادی).
3. كاهش خسارت و تأمین امنیت تولید با توجه به امكان كنترل عوامل سوء محیطی در یك محیط بسته (گلخانه).
4. افزایش بازدهی و عملکرد با توجه به كنترل عوامل مؤثر در تولید شامل نور، درجه حرارت، رطوبت، تهویه و نیز کنترل آفات و بیماری‌ها.
5. بالا بودن کیفیت و کمیت محصولات گلخانه‌ای و در نتیجه امکان صادرات محصول به خارج کشور. این امر به خاطر استفاده از بذور هیبرید (اصلاح شده) و استفاده صحیح (در حد نیاز) از كود و سموم شیمیایی می‌باشد.
6. ایجاد اشتغال مفید و مولد در جامعه و جذب نیروی كار كشور. با توسعه كشت محصولات گلخانه‌ای و سرمایه‌گذاری برای ایجاد شهرك‌های گلخانه‌ای مشکل بیکاری و کم درآمدی جوانان و فارغ‌التحصیلان کشاورزی تا حدود زیادی برطرف می‌شود. همچنین در زمستان که کشاورزان معمولاً بیکار هستند می‌توانند اقدام به کشت گلخانه‌ای و تولید خارج از فصل نمایند.
موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی ایران و طول روز بلند و روشنایی کامل آفتاب و وجود اقلیم‌های مختلف، شرایط مساعدی را برای كشت محصولات گلخانه‌ای فراهم نموده است. به همین خاطر در بسیاری از هزینه‌های مربوط به گرم كردن و روشن نگه داشتن گلخانهها صرفه‌جویی می‌شود و در نتیجه هزینه تمام شده محصول كاهش می‌یابد.
امروزه با احداث گلخانه‌های مدرن در سراسر کشور، انواع محصولات نظیر خیار، گوجه‌فرنگی، فلفل‌دلمه‌ای رنگی، طالبی آناناسی، توت‌فرنگی، انواع گل‌های شاخه بریده مانند رز، ژربرا، گلایل، داودی، زنبق، شیپوری، ارکیده و ... در حال تولید است كه علاوه بر تأمین بازارهای داخلی، به خارج از كشور نیز صادر می‌گردد.
مفهوم گلخانه
هر گیاهی برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی از نظر شدت نور، دمای روز و شب، میزان رطوبت نسبی هوا و رطوبت خاک دارد. گلخانه یا greenhouse، به ساختمانی با اسکلت چوبی یا فلزی و با شرایط تحت کنترل (دما، رطوبت، نور، دیاکسیدکربن و ...) اطلاق می‌شود كه با مواد شفاف (شیشه یا پلاستیک) به منظور عبور نور طبیعی جهت رشد و نمو گیاهان پوشانده شده است.
در گلخانهها باید به عوامل متعددی توجه شود:
1. تأمین نور مورد نیاز. مهمترین عامل نور است. تأمین نور برای گیاهان گلخانه‌ای بسیار مهم است. در روزهای ابری و زمستانی و در مناطقی كه مقدار نور كمتر است از نورهای مصنوعی استفاده می‌كنند و گلخانهها باید در جهتی ساخته شوند كه نورگیر باشند. اسکلت و پوشش گلخانه نیز باید طوری طراحی و ساخته شود که نور کافی به گیاه برسد. در روزهای پرنور تابستان نیز با کشیدن حصیر یا توري‌‌های تیره‌رنگ یا پاشیدن گل و رنگ‌های قبل شستشو روی پوشش گلخانه باید مانع از نفوذ نور اضافی به گلخانه شد.
2. تأمین حرارت. تأمین دمای مناسب برای رشد و نمو گیاه خصوصاً در روزهای سرد و ابری زمستان بسیار لازم است. پوشش گلخانه باید از جنسی انتخاب شود که کمترین تلفات گرما را داشته باشد. گاهی از پوشش‌های دو لایه برای کاهش تلفات گرما استفاده می‌شود. البته در مواقعی از سال (روزهای گرم تابستان) نیاز به کاهش دمای گلخانه وجود دارد و باید عملیات خنک‌سازی انجام گیرد. بهترین نوع سوخت برای وسایل گرمازا و سرمازا، گاز است. برخی افراد از گازوئیل و نفت استفاده می‌كنند اما تمیزترین سوخت گاز است.
3. تأمین دیاکسیدکربن. دیاکسیدکربن یکی از فاکتورهای ضروری در عمل فتوسنتز می‌باشد. افزایش غلظت دیاکسیدکربن به صورت مصنوعی در محیط گلخانه باعث رشد مطلوب گیاه، زودرسی محصول و افزایش کیفیت و کمیت آن می‌شود.
4. تأمین رطوبت كافی. هوای گلخانه ممکن است خیلی خشک و یا خیلی مرطوب باشد که در حالت خشک باید مرطوب شده (با تجهیزات رطوبت‌ساز) و در حالت خیلی مرطوب باید رطوبت‌زدایی شود (با انجام عمل تهویه).
5. استفاده از خاك مناسب. در گلخانه بهتر است از خاك‌های سبک استفاده نمود یعنی خاك باید دارای زهكشی مناسب باشد. قبل از آغاز كشت ابتدا باید خاك آزمایش شود تا از لحاظ اسیدیته، شوری و عناصر غذایی و معدنی موجود در آن اطمینان حاصل گردد و در صورت نیاز اقدام به عملیات اصلاحی و كوددهی شود.
6. مساحت گلخانه. مساحت گلخانه بستگی به وسایل و تجهیزات تأمین گرما در گلخانه و سرمایه و سلیقه خود شخص و مقدار و نوع شكل زمین دارد. می‌توان مساحت گلخانه را زیاد در نظر گرفت یا اینكه گلخانهها را با مساحت‌‌های كوچكتر احداث کرد. البته باید توجه داشت که در هر مساحتی باید شرایط محیطی (نور، حرارت، رطوبت، دیاکسیدکربن) مورد نیاز بوته‌ها فراهم شود.
